Trang chủNguồn gen là tài nguyên quý giá, đóng vai trò quan trọng trong bảo tồn đa dạng sinh học, phát triển nông nghiệp, y học và công nghệ sinh học. Việt Nam, với hệ sinh thái phong phú và đa dạng, sở hữu một kho tàng nguồn gen phong phú, từ các loài động thực vật quý hiếm đến vi sinh vật hữu ích. Tuy nhiên, sự suy giảm nguồn gen do biến đổi khí hậu, khai thác quá mức và sự xâm lấn của các loài ngoại lai đang đặt ra những thách thức lớn đối với công tác bảo tồn.
Việt Nam là một trong những quốc gia có mức độ đa dạng sinh học cao, với hơn 10.000 loài thực vật, 2.000 loài cá và hàng nghìn loài động vật khác. Tuy nhiên, nhiều loài đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng do mất môi trường sống, khai thác trái phép và sự thay đổi của điều kiện tự nhiên.
Theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, hiện nay có khoảng 1.211 loài động thực vật ở Việt Nam đang bị đe dọa, trong đó 600 loài thực vật và hơn 600 loài động vật nằm trong Sách Đỏ Việt Nam. Đặc biệt, nhiều loài đặc hữu như Voọc Cát Bà, Hổ Đông Dương, và Sao La đang trên bờ vực tuyệt chủng.
Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách nhằm bảo vệ nguồn gen, trong đó có Luật Đa dạng sinh học (2008), Chương trình Quốc gia về bảo tồn nguồn gen, cũng như tham gia vào các công ước quốc tế như Công ước Đa dạng Sinh học (CBD). Việt Nam cũng đã thành lập hơn 30 khu bảo tồn thiên nhiên, 8 khu dự trữ sinh quyển được UNESCO công nhận. Tuy nhiên, công tác thực thi vẫn gặp nhiều khó khăn do thiếu nguồn lực, sự phối hợp giữa các cơ quan còn hạn chế và nhận thức của cộng đồng chưa cao.
Thách thức trong công tác bảo tồn nguồn gen
Sự suy thoái môi trường: Nạn phá rừng, ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sống tự nhiên của các loài. Theo báo cáo của Tổng cục Lâm nghiệp, từ năm 2010 đến nay, Việt Nam đã mất hơn 1,2 triệu ha rừng tự nhiên, làm thu hẹp môi trường sống của nhiều loài quý hiếm.
Khai thác quá mức: Việc săn bắt, buôn bán động thực vật quý hiếm đang diễn ra phổ biến, làm suy giảm nhanh chóng nguồn gen tự nhiên. Theo Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF), hàng năm có hàng trăm vụ buôn bán động vật hoang dã trái phép bị phát hiện, đặc biệt là các loài như tê tê, rùa và hổ.
Thiếu cơ sở dữ liệu và công nghệ bảo tồn: Công tác nghiên cứu và lưu trữ nguồn gen chưa được đầu tư đúng mức, nhiều nguồn gen quý chưa được ghi nhận hoặc lưu trữ hiệu quả. Hiện tại, Việt Nam mới chỉ có một số ngân hàng gen tại các viện nghiên cứu và trường đại học, nhưng quy mô và khả năng lưu trữ còn hạn chế.
Triển khai các hoạt động hợp tác quốc tế: Dù đã tham gia nhiều công ước quốc tế, nhưng Việt Nam vẫn cần đẩy mạnh hợp tác trong nghiên cứu, trao đổi nguồn gen và áp dụng công nghệ tiên tiến vào bảo tồn. Các hoạt động hợp tác hiện nay còn rời rạc và chưa tạo ra được tác động lớn.
Nhằm bảo vệ kho tàng nguồn gen phong phú, từ các loài động thực vật quý hiếm đến vi sinh vật hữu ích, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học, phát triển nông nghiệp, y học và công nghệ sinh học trong bối cảnh biến đổi khí hậu, khai thác quá mức và sự xâm lấn của các loài ngoại lai, một số khuyến nghị về giải pháp được đưa ra gồm:
Tăng cường bảo vệ môi trường sống: Hạn chế khai thác rừng, mở rộng các khu bảo tồn, phát triển hành lang sinh học để đảm bảo điều kiện sống cho các loài.
Phát triển ngân hàng gen: Đầu tư xây dựng hệ thống ngân hàng gen hiện đại nhằm lưu trữ và bảo tồn nguồn gen động, thực vật và vi sinh vật.
Nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chương trình giáo dục về bảo tồn đa dạng sinh học, khuyến khích cộng đồng tham gia vào công tác bảo vệ nguồn gen.
Thúc đẩy nghiên cứu khoa học: Hỗ trợ các dự án nghiên cứu về nguồn gen, ứng dụng công nghệ sinh học vào bảo tồn và phát triển nguồn gen quý hiếm.
Tăng cường hợp tác quốc tế: Học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển, tham gia các chương trình bảo tồn toàn cầu và xây dựng chính sách phù hợp.
Bảo vệ nguồn gen là nhiệm vụ cấp thiết, không chỉ góp phần bảo tồn đa dạng sinh học mà còn đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước. Để đạt được mục tiêu này, Việt Nam cần có những biện pháp quyết liệt hơn trong quản lý, bảo tồn và khai thác bền vững nguồn gen, đồng thời thúc đẩy hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng./.
NBCA