Trang chủLoài ngoại lai xâm lấn đang trở thành một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với đa dạng sinh học trên toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Những loài này không chỉ gây mất cân bằng hệ sinh thái, mà còn tác động tiêu cực đến nông nghiệp, thủy sản và sức khỏe con người. Việc kiểm soát và quản lý loài ngoại lai xâm lấn là một nhiệm vụ cấp bách để bảo vệ hệ sinh thái và phát triển bền vững.
Loài ngoại lai xâm lấn (Invasive Alien Species – IAS) là những loài sinh vật không có nguồn gốc bản địa, nhưng khi được du nhập vào môi trường mới, chúng phát triển mạnh mẽ, cạnh tranh với các loài bản địa, gây thiệt hại về sinh thái, kinh tế và xã hội. Những loài này thường có khả năng sinh sản nhanh, thích nghi tốt và không có thiên địch kiểm soát.
Tại Việt Nam, các loài ngoại lai xâm lấn nguy hiểm, gây tác hại đến đa dạng sinh học, lấn át các loài bản địa thông qua cạnh tranh thức ăn, chiếm không gian sống hoặc săn bắt các loài bản địa. Chúng làm suy giảm quần thể các loài bản địa và thậm chí gây tuyệt chủng một số loài đặc hữu.
Động vật ngoại lai xâm lấn
Ốc bươu vàng (Pomacea canaliculata): Được du nhập vào Việt Nam vào những năm 1980 để nuôi làm thực phẩm, nhưng nhanh chóng trở thành dịch hại trong nông nghiệp. Ốc bươu vàng phá hoại mùa màng, đặc biệt là lúa non, gây thiệt hại lớn cho ngành nông nghiệp.
Tôm hùm đỏ (Procambarus clarkii): Loài này được nhập vào Việt Nam với mục đích thương mại nhưng gây hại nghiêm trọng cho hệ sinh thái nước ngọt vì chúng ăn thực vật thủy sinh, trứng cá và cạnh tranh với các loài bản địa.
Cá lau kính (Pterygoplichthys spp.): Một loài cá nhập từ Nam Mỹ, có khả năng sinh sản mạnh và cạnh tranh thức ăn với các loài cá bản địa, ảnh hưởng đến hệ sinh thái sông hồ.
Rùa tai đỏ (Trachemys scripta elegans): Loài rùa có nguồn gốc từ Bắc Mỹ, được nuôi làm cảnh nhưng bị thả ra môi trường tự nhiên, cạnh tranh thức ăn với các loài bản địa và gây mất cân bằng sinh thái.
Thực vật ngoại lai xâm lấn
Cỏ lào (Chromolaena odorata): Một loài thực vật xâm lấn nhanh, thường thấy trên đất hoang và rừng sau khai thác, làm giảm đa dạng thực vật bản địa.
Mai dương (Mimosa pigra): Loài cây có gai, xâm lấn mạnh tại các vùng đất ngập nước, làm nghèo đa dạng sinh học và ảnh hưởng đến hệ sinh thái bản địa.
Bèo lục bình (Eichhornia crassipes): Phát triển nhanh trong môi trường nước, gây tắc nghẽn dòng chảy, làm giảm oxy trong nước và ảnh hưởng tiêu cực đến thủy sản.
Trinh nữ móc (Mimosa diplotricha): Loài cỏ dại có gai, lan nhanh trên đất trống và đồng cỏ, làm giảm năng suất cây trồng và ảnh hưởng đến chăn nuôi.
Không chỉ gây tác hại đến đa dạng sinh học, nhiều loài ngoại lai xâm lấn gây thiệt hại lớn cho nông nghiệp và thủy sản. Ví dụ, ốc bươu vàng tàn phá mùa màng, trong khi bèo lục bình làm tắc nghẽn hệ thống thủy lợi, tăng chi phí vận hành; Hay tác động đến sức khỏe con người: Một số loài có thể mang mầm bệnh nguy hiểm hoặc gây dị ứng cho con người. Ví dụ, rùa tai đỏ có thể truyền vi khuẩn Salmonella gây bệnh đường ruột.
Nguyên nhân lan rộng của loài ngoại lai xâm lấn được cho là thông qua hoạt động thương mại và nhập khẩu, du nhập qua hoạt động nuôi trồng, kinh doanh thực phẩm hoặc làm cảnh; Mất kiểm soát trong quản lý sinh vật cảnh: Nhiều loài như cá cảnh, rùa cảnh bị thả ra tự nhiên do người nuôi không còn muốn chăm sóc; Biến đổi khí hậu: Khi nhiệt độ và môi trường thay đổi, một số loài ngoại lai có thể phát triển mạnh hơn so với các loài bản địa.
Giải pháp kiểm soát loài ngoại lai xâm lấn
Kiểm soát nhập khẩu và buôn bán: Cần thắt chặt quản lý các loài ngoại lai có nguy cơ xâm lấn, đặc biệt trong lĩnh vực nuôi trồng thủy sản và sinh vật cảnh.
Giám sát và quản lý môi trường: Tăng cường kiểm tra, giám sát và phát hiện sớm sự xuất hiện của loài ngoại lai xâm lấn để có biện pháp xử lý kịp thời.
Nâng cao nhận thức cộng đồng: Tuyên truyền cho người dân về tác hại của loài ngoại lai xâm lấn, khuyến khích không thả các loài này vào môi trường tự nhiên.
Áp dụng biện pháp sinh học và cơ học: Biện pháp sinh học: Sử dụng thiên địch để kiểm soát một số loài xâm lấn, chẳng hạn như thả cá ăn ốc để kiểm soát ốc bươu vàng.
Biện pháp cơ học: Thu gom và tiêu hủy thực vật ngoại lai như bèo lục bình, mai dương nhằm giảm tác động tiêu cực đến môi trường.
Loài ngoại lai xâm lấn là một trong những thách thức lớn đối với hệ sinh thái và nền kinh tế của Việt Nam. Nếu không có các biện pháp kiểm soát hiệu quả, những loài này sẽ tiếp tục lan rộng và gây thiệt hại nghiêm trọng. Việc quản lý loài ngoại lai xâm lấn không chỉ là trách nhiệm của Chính phủ mà còn cần sự chung tay của toàn xã hội, từ cơ quan chức năng, nhà khoa học đến người dân. Chỉ bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát chặt chẽ, chúng ta mới có thể bảo vệ sự cân bằng sinh thái và phát triển bền vững./.
NBCA