Trang chủTăng cường quản lý khu dự trữ sinh quyển thế giới rừng ngập mặn Cần Giờ, một trong những hệ sinh thái quan trọng nhất ở Việt Nam, không chỉ là nơi bảo tồn động thực vật quý hiếm mà còn đóng vai trò bảo vệ môi trường, ngăn ngừa xói mòn bờ biển, và hỗ trợ sự phát triển bền vững của cộng đồng địa phương.
Cần Giờ: Hệ Sinh Thái Quan Trọng
Theo TS. Hoàng Thị Thanh Nhàn, Phó Cục trưởng, Cục Bảo tồn thiên nhiên và Đa dạng sinh học, Bộ TN&MT, Hiện nay Việt Nam có một hệ thống gồm 11 khu dự trữ sinh quyển (DTSQ) thế giới được UNESCO công nhận. Vấn đề quản lý khu DTSQ đã được quan tâm hơn, cụ thể là hành lang pháp lý cũng như cơ chế, chính sách để hỗ trợ, thúc đẩy cho quản lý phụ thuộc chính quyền cũng dần dần được hình thành. Khu DTSQ thế giới Cần Giờ rất đặc biệt, đây là một khu rừng phòng hộ, vùng rừng rộng ven biển. Việc quản lý Khu DTSQ thế giới Cần Giờ không chỉ là bảo vệ chức năng rừng phòng hộ mà còn đóng góp về bảo tồn đa dạng sinh học quan trọng. Đây chính là lá phổi xanh của TP.Hồ Chí Minh.
Cụ thể, Cần Giờ là một khu vực có diện tích rừng ngập mặn lớn và là khu dự trữ sinh quyển thế giới đầu tiên tại Việt Nam được UNESCO công nhận vào năm 2000. Đây là một trong những khu vực bảo tồn rừng ngập mặn quan trọng nhất không chỉ ở Việt Nam mà còn ở Đông Nam Á. Với tổng diện tích hơn 75.000ha, trong đó vùng lõi rộng 4.721ha, vùng đệm 41.000ha và vùng chuyển tiếp 29.00ha, khu vực này là nơi sinh sống của một quần thể gồm các loài động, thực vật rừng trên cạn và thuỷ sinh, được hình thành trên vùng châu thổ rộng lớn của các cửa sông Đồng Nai, sông Sài Gòn và sông Vàm Cỏ.
Rừng ngập mặn Cần Giờ là một hệ sinh thái đặc biệt, nằm ở khu vực trung gian giữa các môi trường thủy vực và trên cạn, giữa nước ngọt và nước mặn. Với vị trí địa lý đặc biệt, hệ thực vật ở đây rất đa dạng, ghi nhận hơn 150 loài thực vật, là nguồn thức ăn và nơi trú ẩn cho nhiều loài động vật thủy sinh, cá, và các động vật có xương sống khác.
Theo nghiên cứu của Viện Sinh thái học miền Nam, khu rừng ngập mặn này bao gồm 296 loài thực vật ngập mặn, tạo nên một hệ sinh thái đa dạng và phong phú. Đặc biệt, Cần Giờ còn là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật quý hiếm có mặt trong Sách Đỏ Việt Nam, khiến đây trở thành một địa điểm nghiên cứu khoa học quan trọng và đồng thời là khu du lịch sinh thái nổi bật của cả nước.
Rừng ngập mặn Cần Giờ nhận được một lượng lớn phù sa từ sông Đồng Nai, kết hợp với ảnh hưởng của biển và các đợt thủy triều, giúp phát triển một hệ thực vật phong phú. Các loài cây đặc trưng bao gồm bần trắng, mấm trắng, đước đôi, bần chua, ô rô, dừa lá, ráng, và nhiều loại cây khác phù hợp với môi trường nước lợ.
Ngoài sự đa dạng về thực vật, khu vực này còn là nơi sinh sống của hơn 700 loài động vật thủy sinh không xương sống, 130 loài cá, cùng với 9 loài lưỡng thê, 31 loài bò sát, và 4 loài động vật có vú. Đặc biệt, có đến 11 loài bò sát như tắc kè, kỳ đà nước, trăn đất, trăn gấm, cá sấu hoa cà, đều được liệt kê trong Sách Đỏ Việt Nam. Hệ động vật chim ở Cần Giờ cũng rất phong phú với khoảng 130 loài thuộc 47 họ, 17 bộ, trong đó có 51 loài chim nước và 79 loài chim không phải chim nước. Những yếu tố này tạo nên sự đa dạng sinh học độc đáo và quan trọng của khu rừng ngập mặn Cần Giờ.
Giải pháp phát triển bền vững cho Khu DTSQ
Mặc dù là một trong những khu dự trữ sinh quyển có nhiều tiềm năng, Rừng ngập mặn Cần Giờ vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức trong công tác quản lý và bảo tồn. Theo ông Cao Huy Bình, Phó Trưởng Ban Quản lý Rừng phòng hộ huyện Cần Giờ, sau 24 năm được UNESCO công nhận là Khu Dự trữ Sinh quyển (DTSQ) thế giới, Cần Giờ đã trải qua hai lần đánh giá định kỳ. Mặc dù đã nỗ lực tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của UNESCO và đạt được đầy đủ 07 tiêu chí, Cần Giờ vẫn phải đối mặt với những thách thức không nhỏ, đặc biệt là sự gia tăng áp lực từ phát triển kinh tế và nhu cầu ngày càng cao của con người.
Với định hướng của TP. Hồ Chí Minh là phát triển huyện Cần Giờ thành “thành phố biển mang đặc trưng của một thành phố tăng trưởng xanh, thông minh và thân thiện môi trường” vào năm 2030, việc bảo tồn tài nguyên thiên nhiên đồng thời đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế là một bài toán đầy thử thách. Theo ông Bình, quá trình này đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ và trách nhiệm cao từ các cấp chính quyền, cộng đồng dân cư và xã hội. Khu DTSQ cần không chỉ bảo vệ tài nguyên thiên nhiên mà còn phải tạo ra lợi ích thiết thực cho người dân, đồng thời hỗ trợ chiến lược phát triển bền vững của TP. Hồ Chí Minh và huyện Cần Giờ.
Khu DTSQ rừng ngập mặn Cần Giờ được vận hành theo mô hình bảo tồn đa mục đích, với mục tiêu tạo sự hài hòa giữa bảo vệ thiên nhiên, bảo tồn đa dạng sinh học và phát huy các giá trị văn hóa của cộng đồng địa phương. Mô hình này, tuy còn mới mẻ đối với Việt Nam, đặc biệt là đối với Cần Giờ, đòi hỏi một cơ chế quản lý đặc thù, phù hợp với bối cảnh biến đổi khí hậu và sự gia tăng nhu cầu phát triển kinh tế.
Để phát triển Khu DTSQ rừng ngập mặn Cần Giờ thành hình mẫu về sự hài hòa giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển bền vững, các chuyên gia đã đề xuất một số giải pháp thiết thực như cần xem xét và thống nhất mô hình tổ chức bộ máy quản lý DTSQ trên toàn quốc, đảm bảo sự liên kết và phối hợp hiệu quả.
Ngoài ra, cần có các giải pháp bảo tồn hệ sinh thái và đa dạng sinh học một cách hiệu quả, đồng thời nâng cao sự tham gia của cộng đồng, đặc biệt là những cư dân sống tại các vùng đệm và vùng chuyển tiếp. Sự tham gia này cần được kết hợp với các giải pháp sinh kế bền vững cho cộng đồng.
Các hoạt động du lịch sinh thái cũng cần được phát triển theo hướng bền vững, đồng thời triển khai các hình thức chi trả dịch vụ môi trường để đảm bảo nguồn thu tái đầu tư vào công tác bảo tồn. Bên cạnh đó, việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong công tác quản lý và bảo tồn là rất quan trọng để đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Các kết quả nghiên cứu khoa học và hợp tác quốc tế cũng cần được khai thác để quản lý và phát triển các hệ sinh thái tự nhiên.
Cuối cùng, việc xây dựng và phát triển thương hiệu, nhãn hiệu hàng hóa gắn với du lịch sinh thái sẽ góp phần tăng giá trị chuỗi cung ứng và phát triển kinh tế bền vững cho khu dự trữ sinh quyển này. Những giải pháp này, nếu được thực hiện hiệu quả, sẽ tạo nền tảng vững chắc cho việc bảo vệ và phát huy giá trị của Khu Dự trữ Sinh quyển Cần Giờ, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế xanh và bền vững cho địa phương./.
NBCA