1. Xây dựng các văn bản, hướng dẫn kỹ thuật về hoạt động kiểm kê, quan trắc ĐDSH

Để triển khai các hoạt động kiểm kê, quan trắc cần phải xây dựng và hoàn thiện các văn bản, hướng dẫn đối với hoạt động kiểm kê, quan trắc ĐDSH.

Hiện tại, dự thảo Quy trình kỹ thuật kiểm kê, quan trắc ĐDSH đang trong giai đoạn hoàn thiện hồ sơ để trình Bộ trưởng ban hành dưới dạng Thông tư và kế hoạch ban hành trong quý I năm 2024.

2. Xây dựng và phê duyệt các Chương trình kiểm kê, quan trắc ĐDSH

Theo khoản 2 Điều 5 Luật Đa dạng sinh học 2008 quy định bảo đảm kinh phí cho hoạt động điều tra cơ bản, quan trắc, thống kê, xây dựng cơ sở dữ liệu về đa dạng sinh học và quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học; đầu tư cơ sở vật chất – kỹ thuật cho khu bảo tồn, cơ sở bảo tồn đa dạng sinh học của Nhà nước; bảo đảm sự tham gia của nhân dân địa phương trong quá trình xây dựng và thực hiện quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học.

Trong thời gian qua, Việt Nam đã bước đầu có một số hoạt động liên quan đến điều tra, kiểm kê, quan trắc, lập báo cáo và xây dựng cơ sở dữ liệu đa dạng sinh học phục vụ các mục tiêu khác nhau của các ngành, lĩnh vực, địa phương. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa xây dựng được chương trình kiểm kê, quan trắc đa dạng sinh học tổng thể, bài bản, thống nhất; chưa hình thành được cơ sở dữ liệu đa dạng sinh học quốc gia có tính đồng bộ và kết nối; nguồn thông tin, dữ liệu đầu vào thiếu, việc lưu giữ dữ liệu đa dạng sinh học còn phân tán; nguồn lực cho công tác kiểm kê, quan trắc, xây dựng và vận hành cơ sở dữ liệu đa dạng sinh học chưa đáp ứng được theo yêu cầu. Để đáp ứng yêu cầu thực tế, ngày 08 tháng 12 năm 2021, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Quyết định số 2067/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Điều tra, kiểm kê, quan trắc, lập báo cáo và xây dựng cơ sở dữ liệu đa dạng sinh học quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050”.

Chương trình điều tra, kiểm kê, quan trắc ĐDSH tại các khu bảo tồn thiên nhiên có danh hiệu quốc tế trên phạm vi toàn quốc

– Đối tượng: các chỉ tiêu/chỉ thị kiểm kê, quan trắc tại các KBTTN có danh hiệu quốc tế trên phạm vi toàn quốc với được quy định tại Phụ lục II của Quyết định số 2067/QG-TTg.

– Phạm vi thực hiện: 29 KBT có danh hiệu quốc tế và kế thừa dữ liệu từ Chương trình kiểm kê, quan trắc ĐDSH tại 02 KBTTN đất ngập nước Vân Long và KBTTN và văn hóa Đồng Nai (đã thực hiện năm 2021).

– Thời gian thực hiện: năm 2023-2025.

– Đơn vị chủ trì: Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Chương trình điều tra, kiểm kê quan trắc ĐDSH tại các khu bảo tồn thiên nhiên, các cơ sở bảo tồn ĐDSH trên phạm vi toàn quốc

– Đối tượng: các chỉ tiêu/chỉ thị kiểm kê, quan trắc tại các KBTTN, cơ sở bảo tồn ĐDSH trên phạm vi toàn quốc (khu chưa có danh hiệu quốc tế) được quy định tại Phụ lục II.

– Phạm vi thực hiện: các KBTTN, cơ sở bảo tồn ĐDSH trên phạm vi toàn quốc.

– Thời gian dự kiến thực hiện: năm 2025 – 2030.

– Đơn vị chủ trì: Bộ Tài nguyên và Môi trường

Chương trình điều tra, kiểm kê quan trắc ĐDSH tại các hành lang ĐDSH, khu vực ĐDSH cao

– Đối tượng: các chỉ tiêu/chỉ thị kiểm kê, quan trắc tại hành lang ĐDSH và khu vực ĐDSH cao được quy định tại Phụ lục II.

– Phạm vi thực hiện: Hành lang ĐDSH; Khu vực ĐDSH cao tại các địa phương trên toàn quốc.

– Thời gian dự kiến thực hiện: sau năm 2030.

– Đơn vị chủ trì: UBND các tỉnh/thành phố trực thuộc Trung ương.

3. Xây dựng mạng lưới các đơn vị thực hiện quan trắc ĐDSH

Quan trắc ĐDSH đóng vai trò rất quan trọng trong việc theo rõi được xu thế biến đổi của ĐDSH và phục vụ công tác quản lý nhà nước về bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học. Quan trắc ĐDSH được lặp đi lặp lại trực tiếp hoặc gián tiếp một cách có hệ thống các chỉ thị phản ánh hiện trạng, xu hướng biến đổi của ĐDSH, các ảnh hưởng bất lợi đối với tài nguyên ĐDSH để từ đó giúp các nhà hoạch định chính sách có các hoạt động ưu tiên, cải thiện công tác quản lý các hệ sinh thái, các loài và nguồn gen. Trong thời gian qua, hoạt động quan trắc đa dạng sinh học được thực hiện thông qua một số chương trình, dự án nhỏ, lẻ trên một số đối tượng như: 1) Hoạt động giám sát, quan trắc chim ở Việt Nam tại VQG Ba Bể (Bắc Kạn), Khu BTTN Na Hang (Tuyên Quang), Khu BTTN Hoàng Liên – Văn Bàn, Khu BTTN Đông Sơn – Kỳ Thượng,…; Hoạt động giám sát, quan trắc các nhóm loài quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng như  loài hổ, gấu (VQG Pù Mát- Nghệ An), thú linh trưởng VQG Phong Nha – Quảng Bình; quần thể Voọc đầu trắng Vườn quốc gia Cát Bà – Hải Phòng,…; Quan trắc đa dạng sinh học hệ sinh thái biển tại Khu bảo tồn biển Nha Trang (Dự án do GEF/Ngân hàng Thế giới tài trợ, các đợt khảo sát toàn diện nhất Việt Nam về các loài và sinh cảnh trong vùng vịnh Nha Trang).

Cấp Trung ương:

Đơn vị đầu mối: Cục Bảo tồn thiên nhiên và Đa dạng sinh học (Trung tâm Điều tra, Thông tin và Dữ liệu về môi trường, đa dạng sinh học):

– Thực hiện kiểm kê, quan trắc ĐDSH theo phân cấp quản lý;

– Hướng dẫn kỹ thuật, hỗ trợ các địa phương, cơ sở triển khai hoạt động kiểm kê, quan trắc ĐDSH;

– Đầu mối kết nối mạng lưới kiểm kê, quan trắc ĐDSH trên toàn quốc;

– Đề xuất nhiệm vụ, đề tài, dự án nhằm tăng cường năng lực (nhân lực, trang thiết bị, kinh phí) để đảm bảo triển khai được các nhiệm vụ được giao.

Cấp tỉnh:

Đơn vị đầu mối là Sở TN&MT/Sở NN&PTNN: thực hiện kiểm kê, quan trắc ĐDSH theo phân cấp quản lý; phối hợp với cơ quan đầu mối cấp trung ương thực hiện các hoạt động điều tra, kiểm kê ĐDSH trên địa bàn tỉnh; tăng cường năng lực để đảm bảo triển khai được các nhiệm vụ được giao.

Cấp cơ sở:

Gồm có: Ban quản lý Di sản thiên nhiên, Ban quản lý VQG/ KBTTN, Cơ sở Bảo tồn ĐDSH: thực hiện và phối hợp với cơ quan đầu mối cấp trung ương, Sở TN&MT, Sở NN&PTNN trong các hoạt động điều tra, kiểm kê ĐDSH trong phạm vi quản lý của mình; tăng cường năng lực để đảm bảo triển khai được các nhiệm vụ được giao (Khoản 2 Điều 21 Nghị định số 08/2022/NĐ-CP).

Các đơn vị có liên quan khác:

– Một số Bộ ngành có liên quan: Bộ NN&PTNT, Bộ VHTTDL, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam (Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật,…),…;

– Các Trường Đại học và các đơn vị, tổ chức khác có liên quan như: Trường Đại học Lâm nghiệp, Viện Sinh học nhiệt đới, Viện Điều tra và Quy hoạch rừng, Viện Lâm nghiệp và đa dạng sinh học nhiệt đới,…

– Ban quản lý các KBTTN có danh hiệu quốc tế trong toàn quốc.

Thực hiện và phối hợp thực hiện các hoạt động điều tra, kiểm kê, quan trắc ĐDSH theo lĩnh vực được giao phụ trách.

4. Đầu tư năng lực cho các đơn vị thực hiện quan trắc ĐDSH

Nhân lực:

– Tuyển dụng, bổ sung nguồn nhân lực; Lộ trình tuyển dụng được thực hiện theo quyết định phê duyệt Đề án vị trí việc làm của đơn vị. Xây dựng cơ chế để thu hút nguồn nhân lực chất lượng được đào tạo từ các trường đại học uy tín để thực hiện nhiệm vụ. Tham gia phối hợp các hoạt động chuyên môn của các đơn vị có chuyên môn về điều tra, kiểm kê đa dạng sinh học để học hỏi kinh nghiệm qua các hội thảo, hội nghị tập huấn,… Tham gia các khóa đào tạo trong nước và quốc tế liên quan đến hoạt động kiểm kê và quan trắc ĐDSH.

– Tham gia các chương trình đào tạo, tập huấn, nâng cao năng lực về kỹ thuật điều tra, kiểm kê, quan trắc, lập báo cáo ĐDSH, xây dựng, vận hành, quản lý CSDL ĐDSH cho các cán bộ làm công tác kiểm kê, quan trắc ĐDSH từ Trung ương đến địa phương.

Đầu tư trang thiết bị:

– Bố trí nguồn kinh phí từ các nguồn ngân sách nhà nước để tăng cường cơ sở vật chất trang thiết bị phục vụ đi hiện trường, công cụ, công nghệ phục vụ hoạt động điều tra, kiểm kê, quan trắc ĐDSH;

– Trang thiết bị đặt tại đơn vị quan trắc;

– Hạ tầng kỹ thuật công nghệ thông tin,…;

– Lộ trình đầu tư sẽ được triển khai theo từng giai đoạn cụ thể.

Kinh phí:

– Bố trí nguồn kinh phí chi thường xuyên từ nguồn chi sự nghiệp bảo vệ môi trường cho việc thực hiện xây dựng và triển khai các chương trình, kế hoạch kiểm kê, quan trắc theo lộ trình đã được phê duyệt tại Quyết định số 2067/QĐ-TTg và các nguồn ngân sách nhầ nước khác để thực hiện điều tra, kiểm kê, quan trắc cơ bản về đa dạng sinh học và đảm bảo nguồn chi duy trì, bảo dưỡng, bảo trì, thay thế trang thiết bị, hạ tầng kỹ thuật phục vụ cho hoạt động kiểm kê, quan trắc ĐDSH.

– Bố trí nguồn kinh phí đầu tư, xây dựng cơ bản mua sắm trang thiết bị và hạ tầng kỹ thuật.

5. Hoạt động liên quan khác

Tăng cường trao đổi, chia sẻ học hỏi kinh nghiệm liên quan đến kiểm kê, quan trắc với Diễn đàn đối tác về đa dạng sinh học và dịch vụ hệ sinh thái;

Tăng cường trao đổi kinh nghiệm với các nước, tổ chức quốc tế về Kiểm kê, quan trắc ĐDSH.