Trang chủTrong suốt nhiều năm qua, công tác bảo tồn nguồn gen động vật, thực vật và vi sinh vật tại Việt Nam đã được triển khai theo kế hoạch hàng năm, bao gồm các hoạt động như thu thập, bảo tồn, đánh giá sinh học, đánh giá chi tiết và lưu trữ tư liệu. Là một quốc gia nằm trong khu vực nhiệt đới, Việt Nam sở hữu tiềm năng đa dạng sinh học phong phú và đã chính thức tham gia Công ước Đa dạng sinh học từ năm 1993. Nguồn gen của động vật, thực vật và vi sinh vật đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của ngành nông nghiệp, các lĩnh vực kinh tế, môi trường và bảo vệ đa dạng sinh học. Công tác bảo tồn nguồn gen bắt đầu được triển khai từ đầu thập niên 90 và đã được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất nông lâm nghiệp, công nghiệp, y tế, thủy sản cũng như các lĩnh vực khác của đời sống.
Nghị định thư quy định Nagoya quy định nội dung chia sẻ công bằng và hợp lý lợi ích, là các lợi ích được chia sẻ trên cơ sở sự nhất trí giữa bên cung cấp và bên sử dụng một cách công bằng và hợp lý. Các bên sẽ thực hiện các biện pháp thích hợp với mục đích đảm bảo sự chia sẻ công bằng và hợp lý lợi ích . Các lợi ích phát sinh từ việc sử dụng nguồn gen được chia sẻ trên cơ sở điều khoản nhất trí với nhau. Các bên sẽ thực hiện các biện pháp chính sách, hành chính, pháp lý thích hợp để đảm bảo chia sẻ lợi ích công bằng và hợp lý các lợi ích phát sinh từ việc sử dụng các tri thức truyền thống gắn liền nguồn gen với các cộng động địa phương và bản địa nắm giữ tri thức đó.
Về nội dung tiếp cận nguồn gen, Nghị định thư quy định việc thực hiện trong pham vi chủ quyền quốc gia tối cao đối với nguồn tài nguyên thiên nhiên, việc tiếp cận nguồn gen là đối tượng của nguyên tắc đồng thuận thông báo trước trừ khi được các bên quy định khác. Các bên sẽ thực hiện các biện pháp chính sách, hành chính và pháp lý thích hợp để nhằm: cung cấp thông tin để làm thế nào áp dụng đồng thuận thông báo trước, cung cấp một quyết định bằng văn bản rõ ràng và minh bạch bởi một cơ quan quốc gia có thẩm quyền với cách thức hiệu quả tiết kiệm nhất trong một khoản thời gian hợp lý nhất; nếu có thể, tùy theo quy định của luật pháp quốc gia, đặt ra các tiêu chí và/hoặc tiến trình phù hợp để đạt được đồng thuận thông báo trước hoặc thông qua và sự tham gia của cộng đồng địa phương và bản địa về tiếp cận nguồn gen và thiết lập những quy tắc và thủ tục rõ ràng để yêu cầu và thiết lập điều khoản thỏa thuận với nhau. Những điều khoản này phải thể hiện bằng văn bản và bao gồm: điều khoản giải quyết tranh chấp, quy định về chia sẻ lợi ích bao gồm bất kỳ quyền sở hữu trí tuệ, điều khoản sử dụng của bên thứ ba nếu có và điều khoản thay đổi nội dung phù hợp.
Về hợp tác xuyên biên giới, Nghị định thư quy định trong trường hợp cùng một nguồn gen được tìm thấy tại chỗ trong lãnh thố của hơn một thành viên Công ước Đa dạng sinh học thì khuyến khích các bên bên hợp tác phù hợp có sự tham gia của cộng đồng địa phương bản địa có liên quan cùng thực thi nghị định thư. Trong trường hợp có cùng tri thức truyền thống gắn liền nguồn gen được chia sẻ bởi một hoặc nhiều cộng đồng địa phương bản địa của một số các bên Công ước Đa dạng sinh học, các bên sẽ thiện chí hợp tác phù hợp với sự tham gia của cộng đồng địa phương bản địa liên quan để thực thi Nghị định thư
Về tri thức truyền thống gắn liền với nguồn gen, Nghị định thư quy định trong khi thực thi các nghĩa vụ theo nghị định thư, các bên sẽ xem xét cân nhắc nếu có thể các tri thức truyền thống gắn liền với nguồn gen. Các bên với sự tham gia hiệu quả của cộng đồng địa phương và bản địa liên quan sẽ thiết lập cơ chế thông báo cho những người sử dụng tiềm năng tri thức truyền thống gắn liền với nguồn gen về nghĩa vụ của họ để tiếp cận và chia sẻ công bằng lợi ích phát sinh từ việc sử dụng tri thức này. Các bên sẽ thiện chí hỗ trợ một cách phù hợp cho sự phát triển của cộng đồng địa phương bản địa bao gồm cả phụ nữ trong các công đồng đó, về: thỏa thuận cộng đồng liên quan đến tiếp cận tri thức truyền thống gắn liền với các nguồn gen và chia sẻ công bằng hợp lý lợi ích phát sinh từ việc sử dụng đó, các yêu cầu tối thiểu cho điều khoản nhất trí với nhau để đảm bảo chia sẻ công bằng và hợp lý lợi ích phát sinh từ việc sử dụng tri thức truyền thống, các điều khoản hợp đồng mẫu về chia sẻ lợi ích phát sinh từ việc sử dụng tri thức truyền thống gắn liền với nguồn gen; các bên CBD trong quá trình thực hiện nghị định thư này không hạn chế việc sử dụng và trao đổi nguồn gen thông lệ và các tri thức truyền thống trong và giữa các cộng đồng địa phương bản địa phù hợp với mục tiêu của CBD.
Về đầu mối quốc gia và cơ quan có thẩm quyền quốc gia, Nghị định thư yêu cầu các bên phải chỉ định một đầu mối quốc gia về tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích. Đầu mối quốc gia phải tạo thông tin sẵn sàng để: các bên tham gia tìm kiếm việc tiếp cận nguồn gen, tri thức gắn liền với nguồn gen, bao gồm các phát sinh, các thông tin về thủ tục để đạt được đồng thuận thông báo trước và thiết lập điều khoản nhất trí với nhau, bao gồm chia sẻ lợi ích, thông tin về các cơ quan có thẩm quyền quốc gia, các cộng đồng địa phương và bản địa phù hợp và các bên liên quan. Cơ quan đầu mối quốc gia phải chịu trách nhiệm liên lạc với Ban thư ký. Mỗi quốc gia thành viên phải bố trí một hoặc nhiều các cơ quan có thẩm quyền quốc gia về ABS. Phù hợp với các biện pháp luật pháp, hành chính và chính sách quốc gia, các cơ quan có thẩm quyền quốc gia sẽ thực hiện trách nhiệm cấp phép tiếp cận hoặc phù hợp ban hành các bằng chứng bằng văn bản về các yêu cầu tiếp cận cần được đáp ứng và trách nhiệm tư vấn phù hợp các thủ tục và yêu cầu để đạt được đồng thuận thông báo trước và tham gia điều khoản thống nhất với nhau. Một quốc gia thành viên có thể bố trí một đơn vị để vừa thực hiện chức năng đầu mối quốc gia vừa là cơ quan có thẩm quyền quốc gia.
Về việc tuân thủ luật pháp về ABS, Nghị đinh thư quy định mỗi bên sẽ thực hiện các biện pháp thích hợp, hiệu quả, hợp lý đối với nguồn gen được sử dụng trong phạm vi thẩm quyền quốc gia đã được tiếp cận phù hợp với đồng thuận thông báo trước và điều khoản thỏa thuận với nhau đã được thiết lập như yêu cầu của quy định quốc gia về ABS của các bên. Các bên sẽ thực hiện các biện pháp thích hợp, hiệu quả, hợp lý để giải quyết các trường hợp không tuân thủ với các biện pháp đã được thông qua như tại khoản1. Các bên sẽ hợp tác trong trường hợp có sự vi phạm được viện dẫn về ABS.
Về việc giám sát và báo cáo việc sử dụng nguồn gen, các bên sẽ thực hiện các biện pháp thích hợp để giám sát việc sử dụng nguồn gen để tăng cường cho việc minh bạch. Việc xác định các điểm kiểm tra yêu cầu được ban hành phù hợp với Điều 5: cơ quan có thẩm quyền quốc gia (CNA) ở nước sử dụng, cơ quan nghiên cứu phù hợp với ngân quỹ công, các thực thể công bố kết quả nghiên cứu liên quan đến sử dụng nguồn gen, cơ quan có thẩm quyền quy định quy tắc và thông qua thị trường sản phẩm. Yêu cầu công khai phải đáp ứng được việc cung cấp các bằng chứng là một chứng nhận được ban hành phù hợp với yêu cầu đồng thuận thông báo trước và điều khoản nhất trí với nhau, khuyến khích các công cụ liên lạc tiết kiệm chi phí và hệ thống giám sát việc sử dụng nguồn gen. Một chứng nhận quốc tế về tuân thủ được coi là bằng chứng cho việc tiếp cận nguồn gen đã tuân thủ nguyên tắc đồng thuận thông báo trước và và điều khoản nhất trí với nhau phù hợp với quy định cụ thể của luật pháp quốc gia về ABS có nguồn gen./.
NCBA